Masal:
Dilden dile anlatılarak nesilden nesile aktarılan konusunu insanlardan ya da olağan üstü canlılardan alan olağan üstü olayların konu edildiği anlatım biçimidir.
Masalın kendine özgü bir anlatım biçimi vardır. Masallarda sebep sonuç ilişkisi yoktur. Olayların neden meydana geldiği bilinmez. Birden bire olaylar gelişir. Zengin fakirin, fakir zenginin yerini alabilir. Yoksul kız şehzadeyle evlenebilir. Keloğlan padişah olabilir. Masalda imkânsızlık diye bir şey yoktur.
Masal üç bölümden meydana gelir. Bunlar döşeme(giriş) gövde (gelişme) ve sonuç bölümleridir. Döşeme kısmına bir tekerleme ile başlanır. Çoğu zaman masalın başındaki tekerlemenin masaldaki olayla ilgisi yoktur dinleyicinin ilgisini çekmek için anlatılır. Tekerlemeden sonra günün birinde gibi cümlelerle gövde kısmına geçilir. Bu bölümde kahramanın meziyetleri ve olaylar zinciri anlatılır. Masalın asıl bölümü burasıdır. Sonuç bölümüne üç elma bölümü de denir. Masal bir tekerleme ile sonlandırılır. Onlar ermiş muradına biz çıkalım kerevetine ya da gökten üç elma düştü gibi.
Masalın Genel Özellikleri
Masallarda her insanı ilgilendiren evrensel değerler ve konular anlatılır. Özellikle çocuklara doğruluk, dürüstlük, iyilik, güzellik, ahlâklı olmak, erdemli olmak, yardımseverlik gibi duygular verilmek istenir. Ayrıca çevredeki kişilerin, olayların ve yöneticilerin eleştirileri de yapılır. Haksızlıklara karşı halkın ve halk içinde bir önderin direnmesi ve sonuçta mutlaka üstün gelmesi işlenir.
Masallar olağan üstü nitelikler taşıyabilir. Masallarda “olamaz” diye bir şey yoktur. Her şey olabilir ve bunlar konu olarak işlenir.
Masalda belirli bir yer, çevre yoktur. Hayali bir yer, çevre söz konusudur. Bunlar da genellikle “Kafdağı’nın arkasında bir ülke, yedi kat yerin altı, periler padişahının ülkesi” gibi hayalî yerlerdir.
Masalda zaman da belirsizdir. Geçmişte bir zamandan söz edilir; ama aslında bu hayalî bir zamandır. Masallar geçmiş zaman kipi (-miş) kullanılarak anlatılır. Bu yönüyle de hikâyeden ayrılır. “Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, pireler berber iken, develer tellâl iken, ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken gibi tekerlemeler aslında zamanın belirsizliğini ve olayın hayalî olduğunu da açıklar.
Masallarda “peri, dev, cüce, cadı, gulyabani, şahmeran, Zümrüdüanka kuşu” gibi hayalî kahramanlar karşımıza çıkabilir. Masalda, gerçek hayatta rastlanamayacak kişiler bulunabilir. Kişiler ya iyidir ya da kötüdür. İyiler hep iyilik yapar, kötüler de hep kötülük yapar. İyiler masalın sonunda mutlaka kazanır, kötüler de her zaman kaybeder.
Masalda eğiticilik esastır. Aslında yerin, kişilerin ve zamanın hayalî olması da bundandır. Kimse rencide edilmeden insanlara ders verilir. Herkes masalın sonunda verilen dersten kendisine düşen payı alır. Masallarda kötülükler eleştirilerek okurun ve dinleyenin bu kötüler gibi olmaması.
Masal Türleri
Hayvan masalları:
Kahramanı hayvan olan masallardır. Bu masalların döşeme bölümünde genellikle tekerleme bulunmaz. Bu masalların en önemli özelliği nasihat vermektir. Genellikle kısa masallardır. Bir düşünceyi güçlendirmek ya da örnek göstermek gayesiyle anlatılır. Lafonten masalları bu türe en güzel örnektir.
Olağan üstü masallar:
Konu ve kahramanlar bakımından hayal ürünü ve akıl dışı özellik taşıyan bu tür masallar cin, peri, dev gibi doğaüstü varlıklar çevresinde biçimlenir. İçlerinde değişim dönüşüm barındırır.
Gerçekçi Masallar:
Kişi ve olaylar gerçeğe daha yakındır. Kişiler, hayvanlar, olağanüstü masallarınkinden çok farklı değildir. Şehzadeler, sultanlar, padişahlar, bezirgânlar bulunur.
Zincirlemeli Masallar:
Bu masalların çoğunun kahramanları hayvanlardır. Asıl hayvan masallarından onları ayırt eden özellik; ders verme çabası içinde olmayıp sadece eğlendirmek, şaşırtmak maksadıyla anlatılmalarıdır. Bu masallar; küçük, önemsiz bir takım olayların arka arkaya zincirleme olarak sıralanmasından meydana gelmişlerdir. Halkalar arasında sıkı bir mantık bağı vardır. Masal, bu halkalar sayısınca uzar, süratli bir tempo ile yürür. Çoğu kez masal bir yerden sonra ters yön izleyerek son olaydan baştakine veya maceraya son karışan kişiden ilk kişiye doğru yürütülür. Bu masalların önemli bir özelliği de üsluplarındadır. Birtakım hazır, belirli anlatı ve konuşma kalıpları ana olayı çevreler. Bu masallara kalıplı masallarda denir.
Masalların Ortak Özellikleri
- Olağanüstü konular vardır.
- Kahramanlar gerçek üstü özelliklere sahip olabilir.
- Yer ve zaman belirsizdir.
- Her masaldan bir öğüt, bir ders çıkarılabilir.
- Masallarda kalıplaşmış bir tekerleme ile başlar.
- Masallarda olağanüstü varlıklar (cin, peri, melek) bulunabilir.
- Masallar kalıplaşmış tekerlemelerle biter ve sonunda mutlaka gökten üç elma düşer.
- Masallar hep mutlu sonla biterler.
- Niteliği ne olursa olsun her şeyiyle hayal ürünüdürler.
- Olaya dayalı sanatsal kurmaca metinlerdir.
- Sözlü edebiyat ürünüdür.
Masallarda Anlatım Özellikleri
– Anlatım hiçbir engele uğramadan akıp gider. (Akıcılık)
– Gereksiz söz tekrarları yapılmaz.(Akıcılık)
– Ses akışını bozan, söylenmesi güç seslere ve kelimelere yer verilmez. (Akıcılık)
– Gereksiz ifadeler olmaz. (Duruluk – Açıklık)
– Anlaşılması güç cümlelere kurulmaz. (Duruluk – Açıklık)
– Anlatım sade ve süssüz olur. (Yalınlık)
– Duygu ve düşünceler kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir. (Yalınlık)
Masal Atölyeleri:
Ebeveyniler için: Çocuklara Masal Nasıl Anlatılır?
Çocuklar için: Evvel Zaman İçinde Masal Atölyeleri